Zgodnie z obowiązującą ustawą, zabytek to nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową (art. 3 pkt 1). Spełniając powyższe kryteria pojęcie zabytek „ruchomy”, oznacza rzecz ruchomą, jej część lub zespół rzeczy ruchomych (art. 3 pkt. 3). 

W myśl art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania, zabytki ruchome będące w szczególności:

1. dziełami sztuk plastycznych rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej,
2. kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje,
3. numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami,
4. wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego,
5. materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. (Dz. U. Nr 85, poz. 539, z 1998 r. z późniejszymi zmianami – tj.: dokumenty zawierające utrwalony wyraz myśli ludzkiej, przeznaczone do rozpowszechniania, niezależnie od nośnika fizycznego i sposobu zapisu treści, a zwłaszcza: dokumenty graficzne [piśmiennicze, kartograficzne, ikonograficzne i muzyczne], dźwiękowe, wizualne, audiowizualne i elektroniczne).
6. instrumentami muzycznymi,
7. wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi,
8. przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji.

Do rejestru zabytków ruchomych wpisywane są również, nie wymieniane w ustawie obiekty, których „ruchomość” jest problematyczna, tj. detal architektoniczny czy dekoracja architektoniczna (polichromie, sztukaterie), a nawet elementy tzw. małej architektury (obiekty o charakterze czysto dekoracyjnym np. rzeźby ogrodowe, obiekty niekubaturowe np. nagrobki cmentarne, kapliczki przydrożne, a nawet stale połączone z podłożem elementy wyposażenia wnętrz, jak różnego rodzaju struktury ołtarzowe, epitafia itp.). Obiekty tego typu, jeżeli mają znaleźć się w rejestrze zabytków lub w ewidencji, muszą w pełni posiadać charakter indywidualnych, niepowtarzalnych tworów artystycznych. 

Do rejestru zabytków ruchomych nie wpisuje się natomiast obiektów muzealnych wpisanych do inwentarzy muzealnych, materiałów bibliotecznych wchodzących w skład narodowego zasobu bibliotecznego (art. 11), materiałów archiwalnych wchodzących w skład narodowego zasobu archiwalnego oraz zabytków legalnie na stałe wywiezionych za granicę. Zasady ochrony tych obiektów określone zostały w Ustawie o muzeach z dnia 21 listopada 1996 r. (Dz.U. z 1997 r. nr 5, ze zm.) , w Ustawie o bibliotekach z dnia 27 czerwca 1997 r. (Dz.U. nr 85, poz. 539, ze zm.) oraz w Ustawie o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach z dnia 14 lipca 1983 r. (Dz.U. z 2002 r. nr 171, poz. 1396 i nr 241, poz. 2074), a także w Rozporządzeniu Ministra Kultury w sprawie wywozu zabytków i przedmiotów o cechach zabytków za granicę z dnia 19 kwietnia 2004 r. (Dz.U. nr 84, poz. 789). 

Decyzje o wpisie do rejestru zabytków z terenu danego województwa gromadzą Wojewódzkie Urzędy Ochrony Zabytków. Odpisy tych decyzji z terenu całego kraju gromadzone są w siedzibie NID przy ul. Kopernika 36/40, w Dziale Ewidencji i Rejestru Zabytków. Uporządkowane są one według alfabetycznego spisu województw, zaś w obrębie każdego z województw w układzie alfabetycznym miejscowości. (Aktualna liczba decyzji patrz „Zestawienie” ). 

Od 1999 r. w związku ze zmianą podziału administracyjnego kraju, gromadzone są tu również informacje o zmianie numerów rejestru.

^{żródło www.nid.pl}