"Lublin - historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny" został uznany za Pomnik Historii rozporządzeniem Prezydenta RP z 25 kwietnia 2007 (Dz.U. 2007 nr 86 poz. 574). 

Do pobrania: rozporządzenie.pdf 

Lublin jest usytuowany na płn. krańcu Wyżyny Lubelskiej, w dorzeczu rzeki Bystrzycy (tu wpadają do niej rzeki Czechówka i Czerniejówka). Miasto położone jest na skrzyżowaniu dróg krajowych nr 17 (Warszawa – przejście graniczne w Hrebennem) i 19 (Białystok - Rzeszów). Odległości: Warszawa 150 km, Kraków 210 km, Rzeszów 170 km. 

W skład Historycznego Zespołu Architektoniczno-Urbanistycznego m. Lublina wchodzą, jako elementy o zasadniczym znaczeniu strukturalnym i przestrzennym: Wzgórze Zamkowe z historyczną zabudową zamku, Stare Miasto w granicach dawnych (nieistniejących) murów miejskich, staropolski odcinek Krakowskiego Przedmieścia wraz z blokami zabudowy otaczającej, Plac Litewski, zespół dawnego klasztoru św. Brygidy wraz z kościołem pw. Wniebowzięcia NMP Zwycięskiej w granicach murów klasztornych, zespół dawnego klasztoru i kościoła Bernardynów pw. Nawrócenia św. Pawła oraz zespół archikatedry i południowy blok zabudowy ul. Królewskiej. 

Najstarsze, wczesnośredniowieczne osiedla lubelskie powstały w VI wieku n.e. na wzgórzach – Czwartek, Grodzisko, Staromiejskie i Zamkowe. W VIII w. właśnie na wzgórzu Zamkowym powstał pierwszy gród, który z czasem powiększył się o podgrodzie rozlokowane na sąsiednim Wzgórzu Staromiejskim. Na przełomie XII/XIII w. wspomniane podgrodzie przekształciło się w osiedle o miejskim charakterze liczące ok 2–3 tysięcy mieszkańców. 

15 sierpnia 1317 r. Władysław Łokietek, tworząc ośrodki równoważące wpływy dużych i zbuntowanych miast, nadał mieszkańcom Lublina przywilej lokacyjny oparty na prawie magdeburskim. Zamysły polityczne Łokietka kontynuował Kazimierz Wielki, z inicjatywy którego wybudowano w 1342 r. mury miejskie. Wzrost znaczenia miasta wynikający zarówno z dogodnego położenia handlowego, jak i licznych królewskich przywilejów spowodował, iż w mieście chętnie osiedlali się obcy kupcy i rzemieślnicy: Ormianie, Rusini, Tatarzy i Żydzi, czyniąc zeń ważny wielokulturowy ośrodek. Splendor miasta umacniali Jagiellonowie nie tylko nadając mu kolejne przywileje, ale także fundując wielkie budowle. Z ich inicjatywy wzniesiono kościół NMP Zwycięskiej i klasztor brygidek (wotum Jagiełły po bitwie pod Grunwaldem), rozbudowano zamek i kaplicę św. Trójcy. 

Lublin w XVI w. był kilkakrotnie miejscem obrad sejmowych i zjazdów szlachty. Z nich niewątpliwie najważniejszy był sejm lubelski z 1569 r., który trwał od stycznia do lipca i zakończył się podpisaniem unii polsko–litewskiej (nabożeństwo z tej okazji odbyło się kościele dominikanów). Potwierdzeniem istotnej roli jaką pełniło miasto w ówczesnej Rzeczpospolitej było ustanowienie Trybunał Koronnego w 1578 r., niezwykle ważnej instytucji sądowniczej szlachty. Działalność Trybunału i związane z tym wielomiesięczne pobyty szlachty, miały niebagatelny wpływ na rozwój ekonomiczny miasta, pozwalając mieszkańcom w przyszłości łagodzić skutki kryzysów gospodarczych. Kryzysy te pojawiające się od połowy XVII w. i trwające do początku XIX w. spowodowały spadek znaczenia Lublina, który w tym okresie stał się drugorzędnym ośrodkiem miejskim. Po rozbiorach miasto podniosło się z upadku, jakkolwiek już nigdy nie odzyskało statusu wiodącego centrum wymiany handlowej. 

Zalążkiem układu urbanistycznego Lublina było wspomniane podgrodzie usytuowane w płn.–wsch. części Wzgórza Staromiejskiego, stopniowo przekształcane w ośrodek miejski. W XIII stuleciu czasie uformował się jego zasadniczy, gruszkowaty kształt, z granicami wyznaczonymi przez krawędzie skarpy, spięte od zachodu wałami. Główną oś komunikacyjną układu stanowiła ul. Grodzka, z której wyprowadzono ulice (obecnie zanikłe) o wachlarzowatym układzie nawiązującym do ukształtowania terenu. Po uzyskaniu praw miejskich obszar miasta powiększono ku zachodowi; wytyczono trapezowaty Rynek, wyprowadzono z jego naroży pary prostopadłych ulic oraz rozmierzono szachownicowy układ bloków i regularne działki. Jednakże charakterystyczne ukształtowanie terenu i półkolisty narys miasta od zachodu spowodowały, że nie uzyskano prostopadłościennej sieci ulic, a dukt nowo wytyczonych ulic nawiązywał do przedlokacyjnego, rozmierzenia miasta oraz warunków terenowych. 

W obrębie tego obszaru powstało szereg istotnych dla tożsamości miasta obiektów (m. in. nieistniejący kościół św. Michała, budynek Trybunału Koronnego, zespół klasztorny dominikanów, kościół i klasztor jezuitów – obecnie archikatedra). 

Dynamiczny rozwój miasta w XV i XVI w. wymusił wyjście z zabudową poza mury miejskie. Kierunki rozprzestrzeniania się Lublina wyznaczały wybudowane w XV w. dwa duże zespoły klasztorne - wizytkowski i brygidkowski oraz przedmieścia Krakowskie i Korce. Obszar ten zamknięto ok. 1570 r. linią obwałowań. Poza nią znajdował się plac zwany później litewskim, która to nazwa wywodziła się od Litwinów obozujących na nim w czasie zawiązywania unii pomiędzy Koroną a Wielkim Księstwem Litewskim. Nie tylko nazwa placu upamiętnia to wydarzenie, ale także znajdujący się na nim żeliwny obelisk wystawiony w 1826 r. w miejscu pierwotnego XVI-wiecznego. 

            ^{żródło www.lublin.eu}

Zgodnie z obowiązującą ustawą z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami zabytek to nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich część lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową (art. 3 pkt. 1). 

W myśl art. 6 ust. 1 pkt. 1 ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania zabytki nieruchome, będące w szczególności:

a. krajobrazami kulturowymi,

b. układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi,

c. działami architektury i budownictwa,

d. działami budownictwa obronnego,

e. obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi,

f. cmentarzami,

g. parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni,

h. miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji.

Ochronie mogą podlegać również nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej (art. 6 ust. 2). 

Do rejestru zabytków wpisuje się zabytek nieruchomy na podstawie decyzji wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z urzędu bądź na wniosek właściciela zabytku nieruchomego lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy. Do rejestru może być również wpisane otoczenie zabytku wpisanego do rejestru zabytków, a także jego nazwa geograficzna, historyczna lub tradycyjna  (art. 8, 9 pkt. 1, 2). 

W Dziale Ewidencji i Rejestru Zabytków NID gromadzone są decyzje o wpisie do rejestru zabytków z terenu całego kraju, do dostarczenia których zobligowani są Wojewódzcy Konserwatorzy Zabytków. 

Informacja o lokalizacji obszarów chronionych ze względu na wpis do księgi A i C rejestru opracowana na podstawie decyzji przesłanych do NID przez WKZ jest dostępna na administrowanym przez Narodowy Instytut Dziedzictwa geoportalu będącym częścią krajowej infrastruktury informacji przestrzennej. Geoportal NID jest dostępny pod adresem http://mapy.zabytek.gov.pl.

Wykaz obiektów i miejsc wpisanych do księgi A rejestru zabytków w formacie pliku CSV można pobrać pod adresem https://dane.gov.pl/dataset/1130, natomiast analogiczny plik z wykazem zabytków archeologicznych wpisanych do księgi C rejestru dostępny jest pod adresem https://dane.gov.pl/dataset/210 Oba wykazy zawierają obiekty, o których informacje prezentowane są na geoportalu NID.

Ponadto poniżej udostępniamy Państwu, opracowania prezentujące informacje o obiektach wpisanych do rejestru zabytków  przygotowane na podstawie decyzji wydawanych przez Wojewódzkich Konserwatorów Zabytków, w których starano się grupować zabytki w zespoły, aby ukazać je we właściwym kontekście architektonicznym i przestrzennym. 

Zgodnie z obowiązującymi przepisami jeden egzemplarz każdej decyzji winien być przesyłany do Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Procedury administracyjne związane z wydawaniem decyzji (m.in. możliwość składania odwołań, a także tryb skreślania zabytków z rejestru) powodują, że niektóre dokumenty wpływają do NID ze znacznym opóźnieniem. Stąd w niniejszym wykazie mogą wystąpić rozbieżności z zapisami w księgach rejestru, prowadzonych w poszczególnych województwach. Ponadto w spisie ujęto niektóre obiekty już nieistniejące, ponieważ mogą być usunięte z wykazu dopiero po wydaniu przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego prawomocnej decyzji o skreśleniu zabytku z rejestru. W spisie zabytków architektury i budownictwa znajdują się obiekty z różnych ksiąg rejestru. Dopiero ustawa o ochronie zabytków z 2003 r. obligatoryjnie wprowadziła 3 rodzaje ksiąg rejestru zabytków : A (architektura i budownictwo), B (zabytki ruchome) C (zabytki archeologiczne). Wcześniej w tej klasyfikacji panowała pewna dowolność i stąd np. do zabytków archeologicznych zaliczano nowożytne ziemne fortyfikacje bastionowe, a  w grupie zabytków ruchomych znalazła się część kapliczek przydrożnych lub pomników. 

Obiekty figurują pod adresami, obowiązującymi w momencie wpisu do rejestru; od tego czasu zmieniła się w wielu wypadkach przynależność administracyjna miejscowości (wsie lub przysiółki zostały włączone do większych aglomeracji), a także zmianie ulegały nazwy miejscowości, ulic lub numery domów. Staramy się aktualizować te dane na bieżąco, co jest możliwe np. w odniesieniu do nazw lub przynależności administracyjnej miejscowości (w oparciu o dane GUS). Natomiast aktualne nazwy ulic lub numeracja budynków mogą być wprowadzane tylko po uzyskaniu informacji od WKZ; o tych zmianach Instytut nie jest informowany na bieżąco, stąd - w opublikowanym poniżej wykazie - mogą pojawić się nieaktualne dane adresowe. 

Rejestr zabytków ulega ciągłym zmianom, nie tylko z racji wpisywania nowych lub skreślania obiektów, które uległy zniszczeniu lub utraciły wartości zabytkowe. Liczne zabytki drewniane  zostały przeniesione do skansenów i wpisane do inwentarza muzealnego, co skutkuje skreśleniem z rejestru zabytków.  Wiele zabytków w momencie wpisu do rejestru nie było właściwie rozpoznanych pod względem naukowym i w miarę postępu badań konieczne było uzupełnianie decyzji  bądź rozszerzanie zakresu ochrony. Takie działania dotyczyły zwłaszcza obiektów w zespołach budowlanych, gdzie osobnymi decyzjami obejmowano pojedyncze budynki (a np. w przypadku budowli obronnych osobno wpisywano fragmenty murów, baszty i bramy), w różnych okresach czasu. 

Aktualizacja rejestru jest więc czynnością permanentną i dlatego prezentowany wykaz ma charakter roboczy. Choć jest on kwartalnie uzupełniany, to należy mieć świadomość, iż nie przedstawia wszystkich danych, aktualnych w dniu odwiedzenia strony internetowej NID.

                                                                                                                                                    ^{żródło www.nid.pl}

Zgodnie z obowiązującą ustawą, zabytek to nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową (art. 3 pkt 1). Spełniając powyższe kryteria pojęcie zabytek „ruchomy”, oznacza rzecz ruchomą, jej część lub zespół rzeczy ruchomych (art. 3 pkt. 3). 

W myśl art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania, zabytki ruchome będące w szczególności:

1. dziełami sztuk plastycznych rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej,
2. kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje,
3. numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami,
4. wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego,
5. materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. (Dz. U. Nr 85, poz. 539, z 1998 r. z późniejszymi zmianami – tj.: dokumenty zawierające utrwalony wyraz myśli ludzkiej, przeznaczone do rozpowszechniania, niezależnie od nośnika fizycznego i sposobu zapisu treści, a zwłaszcza: dokumenty graficzne [piśmiennicze, kartograficzne, ikonograficzne i muzyczne], dźwiękowe, wizualne, audiowizualne i elektroniczne).
6. instrumentami muzycznymi,
7. wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi,
8. przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji.

Do rejestru zabytków ruchomych wpisywane są również, nie wymieniane w ustawie obiekty, których „ruchomość” jest problematyczna, tj. detal architektoniczny czy dekoracja architektoniczna (polichromie, sztukaterie), a nawet elementy tzw. małej architektury (obiekty o charakterze czysto dekoracyjnym np. rzeźby ogrodowe, obiekty niekubaturowe np. nagrobki cmentarne, kapliczki przydrożne, a nawet stale połączone z podłożem elementy wyposażenia wnętrz, jak różnego rodzaju struktury ołtarzowe, epitafia itp.). Obiekty tego typu, jeżeli mają znaleźć się w rejestrze zabytków lub w ewidencji, muszą w pełni posiadać charakter indywidualnych, niepowtarzalnych tworów artystycznych. 

Do rejestru zabytków ruchomych nie wpisuje się natomiast obiektów muzealnych wpisanych do inwentarzy muzealnych, materiałów bibliotecznych wchodzących w skład narodowego zasobu bibliotecznego (art. 11), materiałów archiwalnych wchodzących w skład narodowego zasobu archiwalnego oraz zabytków legalnie na stałe wywiezionych za granicę. Zasady ochrony tych obiektów określone zostały w Ustawie o muzeach z dnia 21 listopada 1996 r. (Dz.U. z 1997 r. nr 5, ze zm.) , w Ustawie o bibliotekach z dnia 27 czerwca 1997 r. (Dz.U. nr 85, poz. 539, ze zm.) oraz w Ustawie o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach z dnia 14 lipca 1983 r. (Dz.U. z 2002 r. nr 171, poz. 1396 i nr 241, poz. 2074), a także w Rozporządzeniu Ministra Kultury w sprawie wywozu zabytków i przedmiotów o cechach zabytków za granicę z dnia 19 kwietnia 2004 r. (Dz.U. nr 84, poz. 789). 

Decyzje o wpisie do rejestru zabytków z terenu danego województwa gromadzą Wojewódzkie Urzędy Ochrony Zabytków. Odpisy tych decyzji z terenu całego kraju gromadzone są w siedzibie NID przy ul. Kopernika 36/40, w Dziale Ewidencji i Rejestru Zabytków. Uporządkowane są one według alfabetycznego spisu województw, zaś w obrębie każdego z województw w układzie alfabetycznym miejscowości. (Aktualna liczba decyzji patrz „Zestawienie” ). 

Od 1999 r. w związku ze zmianą podziału administracyjnego kraju, gromadzone są tu również informacje o zmianie numerów rejestru.

^{żródło www.nid.pl}

WAKACYJNY PORZĄDEK MSZY ŚWIĘTYCH

w lipcu i sierpniu:

Niedziela: 7.00, 9.00, 10.30, 16.00  (Elizówka 11.45)

Dzień powszedni: 7.00 (z wyjątkiem wotywnych o 18.00) 

PORZĄDEK MSZY ŚWIĘTYCH 

Kościół parafialny w Dysie: 

Niedziela:

- godzina 7⁰⁰
- godzina 9⁰⁰ 

- godzina 10³⁰ - z udziałem dzieci

- godzina 13 ⁰⁰  - tej Mszy NIE MA w lipcu i sierpniu!

- godzina 16⁰⁰ - z udziałem młodzieży

Dni powszednie:
- godzina 7⁰⁰

- godzina 18⁰⁰

Kaplica w Elizówce: niedziele i uroczystości, godz. 11⁴⁵